Cô Phan Thị Huyền Trang hiện đang là Trưởng nhóm Cộng đồng Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam, là một trong mười gương mặt được Đại học Ngoại ngữ khen thưởng Khoa học Công nghệ trong năm học 2021 – 2022 với nhiều thành tích tiêu biểu trong năm học vừa qua như: 2 bài báo đăng tạp chí uy tín thuộc danh mục ISI/Scopus, 3 báo cáo hội thảo quốc tế, 1 sách chuyên khảo xuất bản tại nước ngoài, 1 chương trong sách chuyên khảo xuất bản tại nước ngoài. Lĩnh vực quan tâm của cô là Việt ngữ học lý thuyết và ứng dụng. 

Để đạt được những thành tích như hiện tại, cô Huyền Trang đã bộc lộ tài năng và tố chất của mình rất sớm. Bước chân vào con đường nghiên cứu khoa học ngay từ khi còn là một sinh viên năm hai, và trong hai năm liên tiếp, cô đều được giải Nhất Nghiên cứu khoa học cấp Trường, đồng thời tốt nghiệp Thủ khoa Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.

Dẫn luận ngôn ngữ – một môn học gây khó khăn với nhiều người lại chính là môn học yêu thích của cô sinh viên Huyền Trang lúc bấy giờ. Với cô, học tập không phải là một quá trình tiếp thu kiến thức theo khuôn phép, mà đơn giản chỉ là lao ngay vào tìm hiểu khi mình thấy hứng thú và băn khoăn. Bản thân cô yêu thích tìm hiểu về sự có quy tắc của những điều tưởng chừng như bất quy tắc trong ngôn ngữ. Ví dụ: một trong những câu hỏi nảy lên trong đầu cô là tại sao ở Nam Định – quê hương cô – lại có rất nhiều địa danh có tên bắt đầu bằng từ “Cổ”, liệu việc đặt tên này có tuân theo bất kỳ quy luật nào không? Hay đơn giản, khi đọc thơ Hàn Mặc Tử, cô băn khoăn là liệu có quy luật ngữ âm nào đằng sau nhạc tính của những tác phẩm thi ca của người nghệ sĩ này không. Cô cho rằng bất cứ sinh viên nào cứ nên theo đuổi đề tài khi đã có sự tò mò, băn khoăn với nó, vì sinh viên có thể dễ dàng kết nối được với các chuyên gia ngay tại Khoa và Trường đại học. Thậm chí sinh viên cũng có thể tìm kiếm người hướng dẫn ở ngoài trường, ngoài “biên giới quốc gia”. Chỉ cần người đó phù hợp và có đủ khả năng, cũng như có cái tâm nhiệt huyết chỉ dạy, bất kỳ ai cũng đều có thể làm người hướng dẫn cho bạn.

Cô chia sẻ mỗi bài nghiên cứu của cô thường mất 4 đến 5 năm từ lúc bắt đầu cho đến lúc được xuất bản. Trong số đó, có rất nhiều bài đã bị từ chối. Tuy nhiên việc bị từ chối khi gửi bài này chính là cơ hội tốt để cô chỉnh sửa và hoàn thiện bài viết dựa trên những góp ý của tạp chí, những phản biện của hội đồng, đúc rút kinh nghiệm cho mình để bài viết tốt hơn ở những lần sau. Đến thời điểm hiện tại, cô đã có cho mình ba cuốn sách và hơn chục bài báo đã được xuất bản ở các nhà xuất bản và tạp chí quốc tế uy tín. Cuốn sách mà cô làm đồng chủ biên là chuyên luận Interdisciplinary perspective on Vietnamese languages được xuất bản bởi Nhà xuất bản John Benjamins năm 2019, và gần đây nhất là cuốn Vietnamese Linguistics: State of the field, do University of Hawaii xuất bản năm 2022. Cô tâm đắc với những cuốn sách này bởi lẽ với sự ra đời của những công trình khoa học này, cô cùng nhóm làm việc đã tạo ra một cộng đồng chuyên môn để kết nối các nhà Việt ngữ học trên thế giới và ở Việt Nam.

Gắn bó với việc nghiên cứu lí thuyết trong nhiều năm, cô cũng có cho mình những trải nghiệm thực tế quý báu. Một trong số đó, gần đây nhất chính là lần cô đi thực tế ở đảo Cát Bà (Hải Phòng) cùng đoàn nghiên cứu Thụy Sĩ về việc trẻ em ở đây học tiếng Việt như thế nào. Qua chuyến đi điền dã này, cô có cơ hội lần đầu được làm việc như một nhà ngôn ngữ học thực nghiệm. Cô ngày càng nhận ra vai trò và giá trị của việc làm nghiên cứu khi có thể mang lại những ảnh hưởng tích cực cho cộng đồng và xã hội như việc giúp người lớn nhận ra ảnh hưởng của các yếu tố gia đình, của môi trường văn hóa này đối với sự phát triển ngôn ngữ và tri nhận của trẻ. Bên cạnh đó, trong chuyến đi này, cô cũng đã gắn kết được tam giác nghiên cứu: gia đình, nhà trường, cộng đồng qua việc kết nối nhóm sinh viên năm nhất trường mình (tham gia ekip ghi âm, ghi hình, phiên âm lại tiếng Việt) với đoàn nghiên cứu quốc tế.

Ít ai biết rằng, dù đạt được nhiều thành tựu như vậy nhưng cô Huyền Trang chia sẻ là cô vẫn luôn luôn mang trong mình cảm giác không hiểu hoặc hoang mang khi đọc các bài báo khoa học, các công trình nghiên cứu – đây cũng là vấn đề mà rất nhiều bạn trẻ gặp phải khi mới tiếp xúc với nghiên cứu khoa học. Hằng ngày cô vẫn dành thời gian đọc những bài báo liên quan đến những đề tài mình quan tâm. Cô thường có thói quen vào lớp trước 15 phút đầu giờ để ngồi đọc những bài tạp chí khoa học mình yêu thích. Lời khuyên của cô là hãy đọc kể cả khi không hiểu, đọc theo chủ đề, đọc nhiều và làm quen với chủ đề đó rồi dần dần sẽ hiểu về nghiên cứu và nội dung bài đọc.

Từ góc nhìn của cô, nghiên cứu không phải là một nghề riêng biệt mà là một thực hành ai cũng đang làm ở một khía cạnh nào đó trong cuộc sống của mình. Ai cũng là một nhà nghiên cứu tự thân khi liên quan đến lĩnh vực mình yêu thích. Bản thân cô nhìn đâu cũng thấy thứ hay để học hỏi, giữ cho mình một “learner mindset” (tư duy người học).

Khi được hỏi về lý do lựa chọn Trường Đại học Ngoại ngữ là nơi để thoả sức nghiên cứu và sáng tạo, cô cho rằng ULIS là một môi trường năng động, chuyên nghiệp, có nhiều cơ hội để cô phát triển và kết nối với quốc tế. Câu nói tâm đắc nhất của cô là: ‘Một cánh én nhỏ chẳng làm nên mùa xuân’. Tuy vậy,  những cánh én nhỏ hợp sức cùng nhau có thể tạo nên mùa xuân. Trường Đại học Ngoại ngữ nói riêng và Đại học Quốc gia Hà Nội nói chung đang đầu tư rất tốt cho nghiên cứu, đặt thế cân bằng cho tầm quan trọng của việc giảng dạy và nghiên cứu, đặc biệt đã có sự chuyển mình lớn trong 5 năm gần đây. Mặc dù trên thực tế môi trường nghiên cứu ở Việt Nam vẫn chưa thực sự phát triển được như ở thế giới nhưng đã có nhiều thầy cô đi học cấp bậc cao hơn ở nước ngoài, mang về những “màu sắc mới mẻ”, là những “cánh chim mang mùa xuân đến”, giúp sinh viên được tiếp cận với kiến thức và phương pháp học mới mẻ, hiện đại. Đặc biệt, cô đánh giá cao sự hiếu học, cầu thị và thái độ học tập của sinh viên Việt Nam, “chỉ cần thực sự muốn là sẽ không quản ngại ngày đêm thực hiện”.

Với tư cách là Trưởng COP Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam, cô luôn luôn tâm niệm đây sẽ là sân chơi, không gian học tập sôi động, tạo cảm hứng nghiên cứu cho tập thể giảng viên và sinh viên ULIS, đồng thời mong muốn biến ULIS của mình thành đầu mối nghiên cứu tiếng Việt giữa Việt Nam và nước ngoài.

Trong thời gian tới, cô Trang dự định sẽ cùng mọi người trong COP tiếp tục tổ chức các sự kiện có ý nghĩa về ULIS, hợp tác, làm việc chuyên môn một cách sâu sắc, kết nối. ULIS Media chúc cô Trang và gia đình một năm mới nhiều sức khỏe, bình an, hạnh phúc. Chúc cho những dự định của cô sẽ thành công rực rỡ trong năm mới sắp tới.

Mai Ngọc-ULIS Media